Spadkobranie ustawowe jest jedną z dwóch form dziedziczenia, jakie przewiduje polskie prawo. Ostatnia nowelizacja Kodeksu cywilnego przyniosło w tym zakresie pewne zmiany.

Na czym polega dziedziczenie ustawowe?

Polskie prawo przewiduje dwa porządki dziedziczenia:

testamentowy,
ustawowy.

Ten pierwszy polega na swobodnym rozporządzeniu swoim majątkiem przez spadkodawcę na rzecz wskazanych przez niego spadkobierców.
Ustawowy porządek dziedziczenia określony jest nie wolą spadkodawcy, ale przepisami Kodeksu cywilnego. Zachodzi on wtedy, gdy:

spadkodawca nie sporządził testamentu,
testament obejmował jedynie część majątku spadkowego,
spadkobiercy testamentowi spadek odrzucili,
testament powstał, jednak został uznany za nieważny.

Jak wygląda porządek dziedziczenia przy dziedziczeniu ustawowym?

Musisz wiedzieć, że spadkobiercy ustawowi są podzieleni na poszczególne grupy, które dochodzą kolejno do dziedziczenia. I tak:

w pierwszej kolejności powołane do spadku są z dzieci spadkodawcy oraz pozostający przy życiu małżonek. Dziedziczą oni, co do zasady, w częściach równych, ale udział przypadający małżonkowi nie może wynosić mniej niż jedną czwartą całości spadku,
w przypadku braku małżonka dziedziczą wyłącznie dzieci. Jeżeli dziecko spadkodawcy zmarło przed spadkodawcą, wówczas jego udział, przypada jego zstępnym, a więc wnukom spadkodawcy, itd.,
jeżeli spadkodawca nie pozostawił zstępnych, do dziedziczenia po nim dochodzi małżonek oraz rodzice,
w braku zstępnych spadkodawcy, czyli dzieci i wnuków oraz małżonka, cały spadek dziedziczą rodzice. Jeżeli w chwili otwarcia spadku żyje tylko jeden z rodziców, dziedziczy on połowę spadku wraz z rodzeństwem spadkodawcy,

w przypadku, gdy choćby jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, to jego udział w spadku przypada rodzeństwu spadkodawcy, zarówno przyrodniemu jak i rodzonemu. Z kolei, jeżeli któreś z rodzeństwa nie dożyłoby otwarcia spadku to udział przypada jego zstępnym. Gdy nie ma rodzeństwa spadkodawcy oraz zstępnych rodzeństwa, cały spadek dziedziczy jeden z żyjących rodziców.

Dopiero jeżeli żadna z wymienionych osób nie może być spadkobiercą, spadek przypada spadkobiercom ustawowym należącym do tzw. trzeciego kręgu.

Na czym polega nowelizacja w zakresie dziedziczenia ustawowego?

I tu właśnie zostały przez ustawodawcę wprowadzone zmiany w art. 934 Kodeksu cywilnego, które weszły w życie 15 listopada 2023 roku. Nastąpiło to na podstawie ustawy z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1615). Dokonana nowelizacja zawęża krąg osób powoływanych do spadku w trzecim kręgu do dziadków, ich dzieci oraz wnuków. Oznacza to, iż obecnie są to:

dziadkowie,
dzieci dziadków, a więc ciotki, wujowie, stryjowie i stryjenki spadkodawcy, oraz
ich dzieci, czyli cioteczni i stryjeczni kuzyni lub kuzynki spadkodawcy.

Dodać trzeba, że przed opisanymi zmianami do tego kręgów spadkobierców należeli dziadkowie spadkodawcy oraz ich zstępni, czyli dzieci dziadków, wnuki, prawnuki i dalsi zstępni.
Obecnie, po nowelizacji, w ramach wskazanej grupy, związanej z dziadkami spadkodawcy, wygląda to następująco:

jeżeli brak jest zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy, cały spadek przypada dziadkom spadkodawcy, którzy dziedziczą w częściach równych,
gdy którekolwiek z dziadków nie dożyło otwarcia spadku, należy mu udział spadkowy, przechodzi na jego dzieci w częściach równych,
jeżeli dziecko któregokolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, należny mu udział spadkowy, przypada jego dzieciom w częściach równych,
w braku dzieci i wnuków tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przechodzi na pozostałych dziadków w częściach równych.

Jak wygląda dalszy porządek dziedziczenia?

Dalszy porządek dziedziczenia wygląda następująco:

w przypadku braku dziadków spadkodawcy i ich dzieci dziedziczą pasierbowie osoby zmarłej. Mogą to być zarówno naturalne dzieci jego małżonka, jak i dzieci przez niego przysposobione. Pasierb nabywa jednak prawo do spadku tylko wówczas, gdy żadne z jego rodziców nie dożyło chwili jego otwarcia. Prawo do dziedziczenia nie dotyczy już zstępnych pasierba,
w ostatniej kolejności, jeżeli brak jakikolwiek krewnych spadkodawcy, spadkobiercą po zmarłym jest Gmina jego ostatniego miejsca zamieszkania. Jeśli zmarły nie mieszkał w Polsce lub jeśli ostatniego miejsca jego zamieszkania nie da się ustalić, spadek przypada Skarbowi Państwa.

Jak widzisz, tematyka dziedziczenia ustawowego w świetle wciąż zmieniających się przepisów, jest dość skomplikowana. Jeśli potrzebujesz pomocy w tej kwestii, skontaktuj się ze mną – chętnie rozjaśnię Ci wszystkie jego niuanse.