Rozdzielność majątkowa z datą wstecznąZ chwilą zawarcia małżeństwa, małżonkowie automatycznie wchodzą w ustrój wspólności majątkowej. Oznacza to, że wszystkie składniki majątku nabyte przez małżonków w trakcie trwania małżeństwa stają się wspólne. Jeżeli jednak małżonkowie chcą zmienić ten stan rzeczy, mogą ustanowić rozdzielność majątkową. Zmiany mogą dokonać na drodze umowy zawartej przed notariuszem (tzw. intercyza) lub przez orzeczenie sądowe. W pewnych przypadkach sąd może orzec rozdzielność majątkową z datą wsteczną, co oznacza, że rozdzielność może zostać wprowadzona na dzień wcześniejszy niż dzień wniesienia pozwu.
Rozdzielność majątkowa to ustrój, w którym każdy z małżonków ma pełną kontrolę nad swoim majątkiem, zarówno tym, który posiadał przed ślubem, jak i tym nabytym po zawarciu małżeństwa. Z chwilą ustanowienia rozdzielności majątkowej, wspólność majątkowa zostaje zniesiona, a każdy z małżonków samodzielnie zarządza swoimi składnikami majątku i decyduje o ich przeznaczeniu.
Umowa o rozdzielność majątkową może zostać zawarta przez małżonków przed notariuszem. Wymaga to jednak pełnej zgody obu stron co do warunków umowy. Jeżeli małżonkowie nie mogą się porozumieć lub chcą ustanowić rozdzielność z datą wsteczną, muszą wystąpić do sądu.
Złożenie wniosku o rozdzielność majątkową z datą wsteczną jest możliwe tylko w wyjątkowych przypadkach. Polskie prawo nie precyzuje dokładnie, jakie okoliczności mogą stanowić „ważny powód”, ale sądy przyjmują, że muszą to być sytuacje, które uniemożliwiają dalsze funkcjonowanie wspólności majątkowej i powodują naruszenie interesów jednego z małżonków.
Najczęściej chodzi o sytuacje, w których jeden z małżonków:
Przesłanki te mają na celu ochronę małżonka, który jest w słabszej sytuacji ekonomicznej i mógłby zostać pokrzywdzony przez nieodpowiedzialne zachowanie drugiego współmałżonka.
W przypadku rozdzielności majątkowej z datą wsteczną, kluczowym czynnikiem jest, aby okoliczności faktyczne były na tyle poważne, by utrzymanie wspólności majątkowej stało się sprzeczne z interesami jednego z małżonków. Zwykle dotyczy to sytuacji, w których współżycie małżonków jest już niemożliwe, na przykład przez długotrwałą separację faktyczną.
Separacja faktyczna zachodzi wtedy, gdy małżonkowie żyją oddzielnie, nie prowadząc wspólnego gospodarstwa domowego, ale nie mają jeszcze orzeczonej separacji prawnej przez sąd. W takiej sytuacji mogą wystąpić o ustanowienie rozdzielności majątkowej. Ważne jest, że nie każda separacja faktyczna uzasadnia rozdzielność z datą wsteczną. Orzeczenie rozdzielności majątkowej może zostać wydane tylko w wyjątkowych sytuacjach, w których wspólność majątkowa poważnie szkodzi interesowi jednego z małżonków.
Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, długotrwała separacja faktyczna może stanowić podstawę do ustanowienia rozdzielności majątkowej, jeżeli:
Warto podkreślić, że sądy rzadko orzekają rozdzielność majątkową z datą wsteczną, a każda sprawa jest analizowana indywidualnie. W szczególności ostrożność budzą sytuacje, gdy pomiędzy małżonkami występuje duża dysproporcja dochodów lub gdy żądanie rozdzielności jest zgłoszone przez małżonka, który nie przyczynia się do utrzymania rodziny, na przykład przez pracę w gospodarstwie domowym lub wychowywanie dzieci.
O ustanowienie rozdzielności majątkowej z datą wsteczną może wystąpić każdy z małżonków. Prawo to przysługuje również wierzycielowi, jeśli jego roszczenie wymaga podziału majątku wspólnego, na przykład, w przypadku długów zaciągniętych przez jednego z małżonków. W niektórych przypadkach powództwo w tej sprawie może wnieść także prokurator, ale tylko w sytuacji, gdy sprawa dotyczy interesów jednego z małżonków.
W sprawach dotyczących ustanowienia rozdzielności majątkowej z datą wsteczną, właściwy będzie sąd rejonowy, w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie wspólne miejsce zamieszkania. Jeśli niemożliwe jest ustalenie wspólnego miejsca zamieszkania, pozew należy skierować do sądu miejsca zamieszkania strony pozwanej, a w razie braku takiej możliwości – do sądu miejsca zamieszkania powoda.
Opłata sądowa w sprawie o ustanowienie rozdzielności majątkowej wynosi 200 zł.
Warto zaznaczyć, że ustanowienie rozdzielności majątkowej z datą wsteczną ma skutek również wobec osób trzecich. Oznacza to, że nie będzie możliwe skierowanie egzekucji przeciwko małżonkowi dłużnika za zobowiązania, które zostały zaciągnięte po dniu ustanowienia rozdzielności, nawet jeśli długi te były zgłoszone za jego zgodą. Egzekucja może dotyczyć jedynie majątku osobistego dłużnika oraz części majątku wspólnego, która weszła do niego przed dniem orzeczenia przez sąd.
W przypadku gdy sąd stwierdzi, że żądanie ustanowienia rozdzielności majątkowej z datą wsteczną ma na celu pokrzywdzenie wierzycieli, może oddalić powództwo.
